Lage Landers vormen Hongaarse klei

Dinsdag 17 februari 2009 - Terwijl de Nederlandse en Belgische diplomatie streeft naar samenwerking met Hongaarse kunstenaars, zijn er ook vormgevers afkomstig uit de Lage Landen die al in Hongarije aan het werk zijn. Zoals de Nederlandse Anthony Hendrix en Belgische Pieter Leemans, die samen de keramiekfabriek Terra Ungheria Kft (TU) leiden met werkplaatsen in Pécsvárad en Bonyhad.

Brullende machine
De motoren van de nieuwe productielijn in Pécsvárad, die deze zomer in bedrijf werd gesteld, ronken er op los. De ovens, afkomstig uit Italië, zijn precies geschikt voor het productieproces. Waar veel ovens grenzen stellen aan maat en stookcapaciteit, komt deze brullende machine tegemoet aan de bijna onmogelijke eisen die TU stelt. Enorme raku ovens gloeien en overal wordt gedraaid, gesneden, geklopt, gemengd en gewreven in manshoge klei. Een bezoek aan de fabriek in Pécsvárad is tegelijk een bezoek aan een kunstenaars-atelier, waar plezier in het experiment de limiet die keramiek aan vormgeving stelt grenzeloos verklaart.
In 1993 vertrokken Leemans en Hendrix naar Hongarije om er bijzondere objecten te gaan produceren: van minutieuze kralen en sieraden tot monumentale vazen en meubels voor tuin, interieur of expositieruimte. De keuze voor vestiging in de buurt van de fameuze keramiek- en porselein fabriek Zsolnay doet vermoeden dat sprake is van regelmatige uitwisseling van ideeën over keramiek en vormgeving tussen de Hongaren en de Belgen, maar daarvan is niet echt sprake.

Westerse fratsen
Terra Ungheria biedt werk aan ongeveer vijfentwintig Hongaren. Keramisten uit deze streek beheersen technieken als draaien met de hand en zijn bekend met de lokale middelen. Het was in de eerste jaren wel moeilijk hen te overtuigen om hun vakkennis in te zetten voor objecten waar zij de zin niet van inzagen. "Westerse fratsen in plaats van een perfecte honingpot", volgens hen. Met veel geduld en creativiteit hebben Leemans en Hendrix hun medewerkers opgeleid en overtuigd om hun vakmanschap toe te passen op experimentele vormgeving. De objecten van TU wijken af van traditioneel Hongaarse keramische voorwerpen zoals tegels en serviesgoed. Om de vaklieden tot medewerking bereid te krijgen was wel eens een bijzondere beloning noodzakelijk. "Geen omkoping", vertelt Hendrix. "Maar als de keramist uiteindelijk bereid was af te wijken van zijn manier van werken, was ik bereid af te wijken door mijn unieke sportfiets cadeau te doen". "Het lijkt wel", volgens het duo, "alsof de geschiedenis van de vorige eeuw de authentieke Hongaarse vormgeving in zoverre verpest heeft dat iedereen dezelfde voorwerpen is gaan maken, op dezelfde manier en dezelfde vorm. Zij beheersen het ambacht perfect, maar hun keramiek is verworden tot enkel techniek. Ze missen de drijfveer tot vernieuwing in vormgeving".

Nieuwe vormen
De objecten van TU wijken af in schaal en volume, zijn de ene keer een unicum en de andere keer bewust in serie geproduceerd, maar altijd op moderne wijze vormgegeven. Een recent product dient hier apart vermeld te worden: uiterst dun gegoten beton dat glanst als graniet en straalt als glazuur waarvan enorme, strak vormgegeven meubels worden gemaakt. Waardering en kopers vindt TU vooral in Noord- en West -Europa, nauwelijks in Hongarije. Maar de laatste jaren groeit voorzichtig de nieuwsgierigheid bij de Hongaren, vooral in Boedapest, naar wat op het terrein van moderne vormgeving in het buitenland gebeurt. Deze nieuwsgierigheid betreft ook het werk van TU. Mondjesmaat ontstaat belangstelling voor vormgeving van huis, tuin en interieur. Toch is er ook soms teleurstelling. Hendrix, van oorsprong meester bloemschikken, kreeg opdracht een grote bloemenkrans te maken voor een officiële gelegenheid in Pécs. De monumentale krans werd ontworpen als liggend stuk. Al snel na de plechtigheid werd door gezaghebbers de krans stiekem op een staander geplaatst, waardoor de unieke vorm teniet werd gedaan. ‘Zo hoort dat met een 'krans' moeten zij gedacht hebben.

Iedereen vindt zijn draai
Met regelmaat werken Noord- en West-Europeanen in de fabriek als gast-kunstenaar om per se die unieke vorm te realiseren die men wenst en waar TU als een van de weinige locaties in Europa deskundigheid en technische mogelijkheid voor biedt. Ook andere belangstellenden, zowel in techniek als in productie en vormgeving, vinden letterlijk hun draai. Incidenteel worden er cursussen gegeven in keramiek draaien en bakken en in bloemschikken. Deelnemers zijn geïnteresseerde Hongaren en toeristen uit Noordwest- Europa. Het enthousiasme bij zowel docenten als leerlingen is altijd groot. Het is de wens van TU om aan deze groeiende belangstelling tegemoet te komen door meer cursussen te organiseren en talent te stimuleren. Het liefst wil TU een eigen expositieruimte of winkel, dan hoeft het Hongaarse publiek niet meer naar het buitenland voor moderne keramiek. Voorlopig moet het nog even genoegen nemen met een bezoek aan de website van TU om objecten te bewonderen. Of naar België (Domani) of naar Nederland reizen, waar onder meer bij Pol's Potten in Amsterdam de objecten te koop zijn.