Zonne-ovens in Hongarije: stoven, bakken en braden!

Woensdag 29 augustus 2012 - Het heeft in Baranya al maanden niet geregend. Er hangt geen fruit aan de bomen en zelfs de walnotenboom, goed voor zakken vol noten ieder jaar, heeft besloten dit seizoen slechts drie noten te laten rijpen. De mais, de zonnebloemen, alles is weggeschroeid door de dagelijks brandende zon. De zon! Voor ons Nederlanders een bron van warmte en optimisme, zeker na de maandenlange regen die Nederland deze zomer overspoelde. De zon! Voor de Hongaren meer een bron van zorg, aanleiding tot dagelijks geklaag.

Op zondag 19 augustus presenteerden Miep Kortleven en Hans Molenkamp* hoe de stralende zon ook een positieve bijdrage kan leveren en constructief kan zijn. De achterliggende gedachte is het bestrijden van armoede door te (her)gebruiken wat voorhanden is en gratis. De zon dus. Het gebruik van zonnepanelen om van het zonlicht energie op te vangen is natuurlijk ook in Hongarije bekend. De aanschaf van panelen is echter voor de meeste Hongaren onbereikbaar. De hoge aanschafkosten belemmeren serieuze interesse. Het maken van een zonne-oven kost bijna niets. Je maakt het met behulp van weinig materialen en van spullen die meestal wel in een willekeurige schuur voor handen liggen. Met wat hout, glas, en aluminium bouw je een zonne-oven.

In het dorp Gerde werd de zonne-oven gepresenteerd, er werd in gekookt en daarmee deden Miep en Hans mee aan de kookwedstrijd die onlosmakelijk verbonden is aan de Falunap, de dorpsdag. En ja,... zij hebben zelfs een oorkonde ontvangen voor het geproefde en smakelijke resultaat van in de oven gebraden speenvarken, gestoofde goulash en gebakken brood. Nog mooier dan de oorkonde is de toezegging van de burgemeester van Gerde om plaats en medewerking te geven aan de bouw van vijf zonne-ovens. Daarmee krijgt een volgende dimensie in het bestrijden van armoede vorm: werkgelegenheid scheppen zonder de noodzaak van investeren in allerlei machines. Vijf stuks van de aluminium binnenbakken, essentieel onderdeel, zijn inmiddels in Gerde vanuit Nederland gearriveerd.

Wat is een zonne-oven? Het is een houten bak op vier poten, afgesloten met een glazen deksel en van binnen geïsoleerd. Daarboven bevindt zich een houten deksel, een scharnierende klep zo groot als de bak waarin reflecterend materiaal zoals bijvoorbeeld aluminium geplaatst is. Deze spiegel reflecteert de zon. Door een holling in de spiegel worden de stralen gebundeld en de hitte die daardoor ontstaat in de houten bak (kan oplopen tot wel 200 graden!) stooft het eten gaar. Dat scheelt weer gas of, favoriet bij de Hongaren, hout dat verbrand moet worden om soep in de ketel erboven te laten pruttelen.

Onder de vier poten zitten wieltjes, aan de deksel met spiegel een hendel waardoor deze in verschillende standen gezet kan worden. Met de wieltjes en de hendel wordt de oven zo naar de zon geplaatst dat het licht in de oven gevangen wordt. De plaats van de oven ten opzichte van de zon en de stand van de klep bepalen de temperatuur en dus de kooktijd. Wie de oven een beetje kan bedienen kan al snel bepalen hoe laat de oven aangaat door te anticiperen op de zonnestand. Dit is bij voorkeur rond een uur of tien als je om twaalf uur wilt lunchen. Wil je wat later? Dan kun je wat water in de oven plaatsen waardoor het proces wordt vertraagd. Kom je thuis in het donker? Het eten blijft nog twee uur warm!

De zonne-oven is voor Miep en Hans het vervolg op de zonne-droger. Met behulp van de zon worden fruit, groenten, tomaten gedroogd en daardoor geconserveerd. Ook hier zorgt gebruik van de natuurlijke bron van de zon voor het verminderen van brandstof als hout, gas en elektriciteit. De zonne-oven past nog niet in het romantisch beeld van de Hongaar en zijn 'Attila-pan', de herder die in de ketel aan de driepoot zijn soep kookt en tegelijk zichzelf warmt bij de straling van het houtvuur. Maar misschien past de oven straks wel meer in de Hongaarse folklore als hij in plaats van oranje (zoals in Gerde) rood of wit of groen geschilderd wordt? Met was passend houtsnijwerk aan de poten en kist? We zullen zien. De eerste schreden op een fantastisch pad zijn gezet. Waar nu de zon in Hongarije voor droogte en uitputting zorgt, wordt zij de bron voor energie om mee te koken. Het water loopt al in de mond bij het idee aan zon-gestoofde pörkölt.

* Hans Molenkamp en de zonne-oven: De demo en de competitie

>>>> TV-reportage Hír TV: Egy holland fotós példamutatása egy kis magyar faluban