De val van Ceaușescu, het begon allemaal in Temesvár

Donderdag 18 december 2014 - 'Het was zeker geen wetmatigheid dat na de opeenvolgende omwentelingen in Midden-Europa ook het regiem van dictator Ceaușescu zou gaan vallen', aldus dominee en Europees parlementslid László Tőkés in een interview begin deze week met het Hongaarse persbureau MTI. Deze week is het vijfentwintig jaar geleden dat de revolutie in Roemenië plaatsvond. Tőkés (geboren in Cluj-Napoca/Kolozsvár 1952) wordt wel als de vonk in het kruitvat beschouwd. De opstand die uitmondde in een nationale revolutie begon in Timișoara/Temesvár bij het kerkgebouw waarin hij werkte en woonde. Daar was hij predikant van de Hongaarse gereformeerde kerk en buiten op straat begonnen de eerste protesten. Maar, zegt hij in hetzelfde interview: 'Ik beschouw mijzelf niet zozeer als de vonk. Ik was al veel langer bezig om kritiek op het regime te leveren en de tijd was blijkbaar rijp, hoewel ik zelfs toen de opstand al lang en breed gaande was nog steeds niet kon geloven dat het ook echt zo was.'

Terwijl in Oost-Duitsland, Tsjechoslowakije, Polen en Hongarije de omwentelingen zich vrij vreedzaam voltrokken, ging de opstand in Roemenië met veel bloedvergieten gepaard. Op 15 december 1989 sloeg de eerste vlam in de pan toen dominee Tőkés, in de herfst om zijn kritiek al geschorst door de met de staat samenwerkende kerkelijke autoriteiten, uit het kerkgebouw ontzet dreigde te worden. Een groep mannelijke leden van de kerkgemeenschap besloot hem te beschermen, en op het pleintje naast de kerk kwamen Hongaarstalige inwoners van Timișoara en daarna steeds meer Roemeense inwoners hun solidariteit betuigen. Zij stonden samen in een lange rij tot aan de andere zijde van het gebouw waar Tőkés de daarop volgende dagen vanuit het raam van de woning met de betogers sprak. Die beelden gingen de hele wereld over. De leuze 'Leve László Tőkés! Vrijheid!' die onder de ramen op de muur van het pand geschreven was, is een aantal jaren geleden tijdens de restauratie van het pand gekopieerd en als monument aangebracht. Honderden betogers trokken op 16 december 1989 de binnenstad in waar de eerste gevechten met agenten van de staatsveiligheidsdienst en de politie begonnen. Het eerst nog kleine Hongaarse protest groeide uit tot een Roemeense volksopstand. Deze opstand werd door het de dag erna ingezette leger zelfs niet gebroken, maar werd daarentegen steeds groter en sterker. Timișoara kon zich op 22 december de 'eerste bevrijde stad' van het land noemen.

De groep betogers bij het kerkgebouw, vooral het Hongaarstalige deel, was al veel eerder op de hoogte van de kritiek die Lászó Tőkés had op Ceaușescu. In zijn preken vertelde Tőkés al maandenlang over de wantoestanden in het land en een van de belangrijkste thema's was de Falurombolás (Systematization, Ceaușescu's beleid om het platteland te urbaniseren). Ceaușescu liet vele oude dorpen compleet verwoesten en verplichtte de plattelandsbewoners om naar nieuwe agrarische centra te verhuizen of hij liet ze gewoon aan hun lot over. Ook veel etnische Hongaren waren daarvan de dupe. Toen de Hongaarse televisiezender M1 in juli 1989 een uitgebreid interview met Tőkés uitzond waarin hij over deze schending van de mensenrechten in het land sprak, was dat programma niet alleen in Hongarije zelf, maar ook in de gebieden net over de grens in Roemenië te zien en daarna ook in andere landen. De Roemeense staatsmedia gaven geen informatie over wat er zich echt in het land afspeelde en ook over de volksopstand die in Timisuara plaatsvond werd uiteraard geen melding gemaakt. De Hongaarse en Joegoslavische omroepen deden dit wel, net als de radiozenders Radio Free Europe en Voice of America. Ondanks de pogingen van Ceaușescu om de opstand te breken - door inzet van onder meer het leger met tanks en helikopters en met massaal naar Timișoara getransporteerde arbeiders om als knokploegen te dienen (voorzien van knuppels) maar die zich juist solidair bij de betogers aansloten - breidde de revolutie zich uit over het hele land en uiteindelijk werden president Nicolae Ceaușescu en zijn vrouw Elena opgepakt en op 25 december na een korte rechtszitting voor een kersvers militair tribunaal meteen geëxecuteerd.

In Timișoara vielen tussen 16 en 22 december 73 doden. In de eerste dagen van de opstand vielen er veel slachtoffers op het Piaţa Victoriei (Victorieplein) toen nog Piața Operei (Operaplein) en bij de trappen van de Orthodoxe kathedraal aan de voet van dit plein. De deuren van de kathedraal waren, hoewel die altijd open zouden moeten zijn, om onopgehelderde redenen gesloten. De kerk invluchten kon niet, wie weg kon komen naar het achter de kathedraal gelegen park werd achtervolgd en alsnog neergeschoten. Als je nu door dit park en verderop in het mooie gerestaureerde centrum van de stad met de vele terrassen en op z'n Italiaans goed geklede winkelende jongeren loopt, kun je haast niet voorstellen hoe het er toen in die immens donkere dagen voor kerstmis aan toe gegaan moet zijn. Timișoara is nu een van de meest welvarende steden van het land, de werkloosheid ligt er zeer laag en dankzij de ligging in het drielandenpunt met Hongarije en Servië en de er aanwezige buitenlandse bedrijven heeft de stad een open sfeer. De Hongaarse taal hoor je er echter niet of nauwelijks, Hongaren vormen er maar een kleine minderheid. Dat is altijd zo geweest, hoewel Hongarije het er wel lang voor het zeggen heeft gehad. De meerderheid aan Roemenen had en heeft het niet zo op die Hongaren. Op het pleintje naast de Geformeerde kerk, daar waar de protesten in 1989 begonnen, staat een in 1906 opgerichte Mariakapel ter herinnering aan de gruwelijke marteldood van de 'vrijheidstrijder' György Dózsa in 1514 (anderen noemen hem rebellenleider). Aan de achterzijde van deze kapel is het woord 'Magyarok' uit de verder wel in tact gebleven Hongaarse tekst er op een zekere dag uitgebeiteld.    

>>>> Tom de Smet