Er zijn van die gebeurtenissen die nooit in het nieuws komen
Het opengaan van de Hongaarse grenzen in 1989 is zo'n situatie waarvan "de waarheid" politiek misschien wel gemanipuleerd is. Het betreft de beeldvorming over Hongarije en de gebeurtenissen die voor, op en na de 19e augustus 1989 plaats vonden. Eigen bevindingen en heleboel op zichzelf staande gebeurtenissen uit verschillende nieuwsbronnen maken samen een interessant beeld.
door Frits Niessen
Hongarije gold jarenlang als "het" Oost-Europese succesnummer.
Hongarije kende een eigen variant op vrije markt werking. Sedert ongeveer 1965 konden Hongaren hun eigen "tuin" producten op marktjes verkopen en ze konden elkaar later tegen betaling gaan helpen bij eenvoudig huis- en auto-onderhoud. Nog weer later werden het kleine zelfstandigen, familiebedrijfjes en langzaam maar zeker werd zelfs personeel toegestaan. Toen wij in 1983 of -84 in Hongarije waren verviel de laatste beperking voor het particuliere bedrijf en mochten bedrijven zelfs meer dan 500 man personeel in dienst hebben.
Over de gevolgen daarvan voor de staat werd maar weinig verteld. Het was ook niet gebruikelijk om veel te vertellen, maar, in een maatschappij waarin géén normaal belastingstelsel bestond, alle vaste kosten voor de staat zijn, zoals scholen, gezondheidszorg en noem maar op, is de staat natuurlijk helemaal afhankelijk van de inkomsten van de staatsbedrijven. Hoe meer zelfstandige bedrijven ontstaan en hoe meer werknemers voor zelfstandige bedrijven gaan werken, zoveel minder de staatsinkomsten. Sterker nog, als de privé bedrijven sneller, betrouwbaarder en beter werken dan de staatsbedrijven, kunnen de privé bedrijven zelfs wat duurder zijn dan de staatsbedrijven en toch concurrerend blijven. De staat had natuurlijk wel een paar mogelijkheden om geld van zelfstandigen te krijgen. Zo waren de energiekosten voor bedrijven veel hoger dan voor particulieren. Grootverbruikerskortingen zijn in die sector nog altijd onbekend... En ook de bankkosten (toen waren er alleen staatsbanken zoals de OTP) waren duurder dan banken in de westelijke wereld. Maar toch, de Hongaarse financiele situatie ging snel en hard achteruit, zonder dat de overheid daar enige invloed op had.
Voor de Hongaarse staat was het een zegen, toen op 1 november 1987 een belastingstelsel werd ingevoerd. Een mengsel van het Nederlandse en het Zweedse belastingstelsel. Van beide stelsels natuurlijk de duurste regelingen. Wie realiseerde zich eigenlijk dat de eerste Hongaarse belasting deskundigen en inspecteurs in Tilburg op school gingen? De Hongaren kregen hun voorlichtingsuitzendingen op TV. Doorspekt met Nederlandse voorbeelden. Wij hebben ervan genoten totdat de Hongaren in hun beste Duits bij onze Nederlandse auto kwamen vragen of het allemaal echt zo was, in Nederland. Wanneer wij dan terug vroegen, van welk geld de staat scholen bouwde, het onderwijs financierde, ziekenhuizen bouwde, de gezondheidszog financierde wisten de Hongaren dat voor zeg maar 99% niet. Antwoorden in de zin van "de staat is het geld" of "de staat maakt alles zelf" en tientallen varianten daarop gaven aan, dat de overgrote meerderheid van alle Hongaren geen flauw benul had van de staatshuishouding. Zelfs nu zijn er nog voldoende Hongaren die er de helft nog niet van begrijpen.
Volgende week: de rol van Raisa Gorbatsjov in het vrijmakingsproces van Hongarije