Was het communistische systeem vol te houden?

Maandag 8 juni 2009 - Vorige week zagen we de ontwikkelingen van het zelfstandig ondernemerschap in Hongarije en de invoering van een belastingsysteem.
Ondanks de belastingen waren de inkomsten niet voldoende om het enorme staatsapparaat te financieren. Hoe groot (en kostbaar) was niet het hele Partijbestuur? Hoe kostbaar was niet de hele infrastructuur? Hongarije was er trots op dat het geen werkeloosheid kende, maar hoeveel mensen deden tegen volledige betaling overbodig "werk".
door Frits Niessen   

Nog altijd worden handmatig geulen gegraven onder toezicht van een "werkvoorbereider", een "planner", een "ingenieur" en tenslotte nog een toezichthouder... of zo. Al met al, de situatie werd er voor de staat niet veel beter op, sterker nog, door de belastingopbrengsten ging de staat er naar alle waarschijnlijkheid iets minder snel op achteruit. Was dat eigenlijk niet de vooropgezette bedoeling van de grote politieke leiders in Moskou? Een Hongaars economisch en financieel debacle zou toch aantonen, dat alleen het door de Sovjet-Unie gepropageerde systeem het enig goed functionerende systeem is?

Des te opmerkelijker is het, dat de Sovjet-Unie zo rustig bleef toen Hongaren, Oostenrijkers en Oost-Duitsers niet ver van Sopron het prikkeldraad doorknipten bij een feestelijke "Paneuropese" picknick. Nog opmerkelijker is het eigenlijk dat Oost-Duitsers in staat waren om in opvang-kampen terecht te komen, verzorgd door Humanitaire en kerkelijke organisaties, zonder agressieve inmenging door wat voor leger of politieorganisatie ook! Dat een goeie maand later de hele Wegenwacht van de Hongaarse auto club, de politie en hulpdiensten werden opgetrommeld om alle Oost-Duitsers zonder al te veel problemen over de M1 en alle andere wegen naar de geopende Oostenrijkse grenzen te begeleiden werd toen gemakshalve voor apart en bijzonder geaccepteerd.

Voor ons was het een bijzondere ervaring, toen 10 jaar later een nieuwe plaatsvervangende staatssecretaris voor toerisme werd benoemd. De zoveelste in een lange rij van toeristische autoriteiten die het nog geen jaar vol zouden houden omdat het oude stabiele middenkader uit het vroegere regime nog altijd sterker was dan de nieuwe "bazen". Bij de introductie van deze plaatsvervangende staatssecretaris, Péter Kraft, kreeg ik ook de gelegenheid om een vraag te stellen. Het was april 1999 en ik vroeg wie wist wat op 19 augustus gevierd zou kunnen worden. Niemand had het antwoord. Er werd wel wat gegist en alles had te maken met de nationale feestdag op 20 augustus. Toen ik uiteindelijk zei, dat het op 19 augustus 10 jaar geleden zou zijn dat Hongarije haar grenzen voor het eerst had geopend en dat een dergelijke gebeurtenis een mooi item voor uitgebreide toeristische marketing zou kunnen zijn werd daar lauw op gereageerd. Alleen de Oostenrijkse vertegenwoordiger gaf aan dat zij een grote happening organiseerden en dat daarover voor de volgende dag in Wenen een persconferentie was gepland.

Deze feiten, en latere nieuws uitzendingen en reportages gaven ons toch een duidelijker beeld van wat er werkelijk gebeurd moest zijn. De belangrijkste informatie kwam via de Duitse televisie. Niet alleen als commentaar, maar vooral ook door interviews van verschillende personen, zoals de toenmalige Hongaarse premier Németh Miklós, de toenmalige minister van staat Pozgay Imre, de toenmalige minister van Buitenlandse zaken Horn Gyula, de Duitse Bundeskanselier Helmut Kohl, de hoog bejaarde Hongaars sprekende Europarlementarier en nazaat van het Oostenrijkse keizerrijk Otto von Habsburg en vele, vele anderen.

Niet iedere samenhang laat zich eenvoudig en eenduidig verklaren maar maakt de loop der gebeurtenissen wel begrijpelijker.
Zo was de vrouw van Gorbatsjov, Rajza, ernstig ziek. Ze leed aan kanker en werd in Duitsland, in of bij Münster behandeld.
Gorbatsjov bezocht zijn vrouw regelmatig, wat vooral mogelijk was dankzij zijn goede vriendschap met Helmut Kohl.
Pozgay Imre had regelmatig contact met Otto von Habsburg en samen met groepen idealisten uit het Oostenrijkse Burgenland en Hongarije ontwikkelde zich de gedachte aan een Paneuropese Picknick.
Er zijn geen echte aanwijzingen voor, maar waarschijnlijk had Gorbatjov Hongarije al toegestaan om een belastingstelsel in te voeren.
Pozgay Imre was op goeie voet met Német Miklós en wist dat Német reform minded was. Pozgay heeft de picknick gedachte bij Német Miklós neergelegd die vervolgens buiten de rechtlijnige communistische ideoloog Horn Gyula om in geheime nachtelijke contacten de zaak aan Gorbatsjov en aan Kohl heeft voorgelegd. De verpleging van Rajza zal ongetwijfeld (maar niet zeker) een rol hebben gespeeld bij de beslissing van Gorbatsjov om liberalisering van Hongarije niet - en zeker niet militair - in de weg te gaan staan.

Eind conclusie.
Uit de loop der gebeurtenissen kan eenvoudig geconcludeerd worden dat de rol van Gorbatsjov bij de liberalisering van Hongarije en het openen van de grenzen zelfs 20 jaar na dato ernstig wordt onderschat. Gorbatsjov krijgt wanneer dat zo is zeker niet de erkenning die hij verdient. Wanneer Gorbatsjov werkelijk zo'n grote invloed heeft gehad op de loop der geschiedenis, dan mag dank aan liefde voor zijn vrouw zeker niet ontbreken.