Pécs, de West -Oost Passage 2009. Terugblik op de conferentie

Vrijdag 13 november 2009 - Er werd in Pécs veel over West en Oost gesproken en gefilosofeerd begin november op de ‘3rd Balkan Gateway, interdisciplinary Conference'. Uiteindelijk ligt ieder dorp op de wereld ergens tussen West en Oost, maar Pécs vindt dat toch wel het meest van zichzelf, waar de stad zich brug én passage tussen beiden noemt. Als nuchtere Hollander heb ik, als de conferentie begint, even wat startproblemen en een déja-vu als de Franse filosofie uit de jaren '80 het debat blijkt te gaan bepalen. Harde stof waar je als student in die tijd in Nederland je tanden op stuk beet.

Eenmaal op gang raak ik gefascineerd. In die decennia hadden intellectuelen in Oost-Europa en de Balkan wel iets belangrijker aan hun hoofd dan het verschil in culturen wetenschappelijk te verklaren: de dictatuur en onderdrukking in het voormalig Oostblok. Geen vrijheid van handelen en al helemaal geen vrijheid van denken. Met verbazing en bewondering luister ik naar de uiteenzettingen over de historische en filosofische begrippen van ‘grens, west, oost, identiteit, nationalisme, natie, kunst, cultuur' door intellectuelen uit... ja, uit de Balkan, Oost- Europa, Centraal-Europa, het Oostblok, uit voormalige dictaturen of welke naam er dan ook maar door het ‘Westen' aan het ‘Oosten' gegeven is. De voordrachten geven enerzijds een beeld van etnisch cultureel erfgoed, anderzijds probeert men het westeuropese denken te vertalen naar de grote vraagstukken van deze regio. Zo wordt gestudeerd op vragen als waar al het trekken van grenzen vandaan komt, waarom een cultuur ergens als ‘minderheid' bestempeld wordt en vooral hoe deze met behoud van haar erfgoed geaccepteerd en geïntegreerd kan worden.

In snelle vaart neemt men nu de westerse filosofie ter hand om - in plaats van met geweren en afluisterapparatuur - een cultuur van tolerantie te ontwikkelen. Ondanks dat Pécs prat gaat op de in de regio grenzeloze diversiteit aan culturen (motto van Pécs 2010), is tolerantie daar geen vanzelfsprekendheid. Of men tolerantie kan bereiken door op een vrije manier te denken zoals de westeuropese filosofen? Ja, in theorie. Misschien, in de praktijk. Van meerdere sprekers waren de antwoorden niet erg optimistisch.

En aan het eind van de conferentie was er opeens dat optimistische pareltje. De zaal is gevuld met jonge studenten. Naar blijkt een werkgroep aan de Universiteit van Pécs die zich buigt over de verandering in cultuur rond het Balatonmeer na 1989, de val van het communisme. Waar menig (westerse) toerist tegenwoordig zijn neus ophaalt voor het Balaton, was het Balaton vóór 1989 dé vakantiebestemming voor reizigers uit de voormalige Oostbloklanden. Terwijl de huidige jongeren ruimschoots aan hun trekken komen met (westerse, wereldmuziek) popconcerten in Síofok en hippe feesten aan het strand, blijken ze ook op zoek naar hun wortels, naar de geschiedenis van hun ouders en grootouders. De video ‘My grantparents, the Germans and the lake Balaton' door Ádám Ulbert is een stil portret vol heimwee en bewondering. Met een ongelooflijk scherp oog voor detail weet Ulbert de kijker binnen enkele minuten in een Hongaarse werkelijkheid te trekken waar wij als Nederlander geen weet van hebben. We vinden het wel ‘campy', die rode skai bankjes en fuchsiaroze kleedjes. Vergane glorie uit een - naar in de film verteld - prettig verleden van de Oostbloktijd. Pas vandaag blijkt de tijd rijp om ook positieve herinneringen een plek in de geschiedenis te geven. Herinneringen aan een ander Oosten dan in de 'exotische' sprookjes waarover westerlingen al te graag fantaseren, een ander Oosten ook dan een leven vol geweld en afluisterapparatuur.

Nog tot 23 november is de tentoonstelling over de cultuur en vormgeving uit de communistische decennia 'Agitprop city dreams' te bezichtigen in het Huis van Kunsten en Literatuur, Széchenyi tér 7-8., Pécs.

 

>>>> Door:

Lidewijde de Smet