'Verhalen van overlevers', boek van Jutka Rona in Hongarije

Donderdag 19 januari 2012 - Als je aan een jonge Hongaar vraagt of hij of zij iets kan vertellen over de Roma Holocaust die daar tijdens de Tweede Wereldoorlog plaatsvond, zul je niet veel te horen krijgen. Ze weten er weinig van, of helemaal niets. Deze holocaust, de 'Porrajmos', is in het Hongaarse geschiedenisonderwijs slechts een voetnoot onderaan de bladzijde.

En als er in Hongarije al over gesproken of geschreven wordt, dan gebeurt dat binnen wetenschappelijke kring door geschiedkundigen, sociologen, antroplogen en vanzelfsprekend binnen de huidige Roma organisaties. Hongaarse zigeuners die de holocaust overleefd hebben spreken niet graag over die tijd, ook niet tegen hun kinderen. Mondjesmaat wordt er wel eens een verhaal verteld, maar dan enkel binnenskamers.

'Zigeuners', mag je dat wel zeggen? Ja, dat mag. In Nederlandse context hoor je politiek correct over Roma en Sinti te spreken, in Hongarije worden de termen door elkaar heen gebruikt. Hongaarse zigeuners noemen zichzelf meestal zigeuner. Ook de titel van het laatste fotoboek van Jutka Rona, in 2010 in Nederland uitgegeven door Bas Lubberhuizen en in december 2011 verschenen in Hongarije, spreekt over zigeuners. Magyar cigányok,Túlélők vallanak - Hongaarse zigeuners, verhalen van overlevers portreteert Hongaarse burgers van wie het leven door Duitse en Hongaarse fascisten tot een hel werd gemaakt.

Jutka Rona werd geboren in 1934 in Boedapest en kwam met haar ouders in 1936 naar Nederland. Geschokt door wat ze aan materiaal zag tijdens een bezoek aan het Holocaust Memorial Center in Boedapest over de Porrajmos, besloot Rona de herinneringen van de overlevenden - voordat ze echt verdwenen zijn - in een boek vast te leggen. Jutka wilde het boek in eerste instantie in het Hongaars voor Hongaren maken, maar uiteindelijk bleek de Nederlandse uitgever Bas Lubberhuizen eerder geїnteresseerd te zijn dit boek uit te geven dan de Hongaarse uitgeverij waarmee Rona ook in contact was. Met een beetje subsidiegeld kon ze aan de slag om het door haar gemaakte fotomateriaal en het haar tot beschikking staande tekstmateriaal tot dit 'mensenboek' te maken. Zoals Zsuzsa Ferge, die meewerkte aan het boek, tijdens de boekpresentatie in Boedapest zei: 'het is geen geschiedschrijving of een sociologisch onderzoek, 'het is een mensenboek, met verhalen van mensen voor mensen'. Ook Pál Závada, schrijver en socioloog, was onder de indruk van deze onbevangen vorm waarin Rona haar werk heeft gemaakt. Het is daarom volgens Závada een boek dat ook zeker gebruikt kan worden in het Hongaarse onderwijs, op conferenties en symposia.

De Nederlandse versie kwam met wat hulp van kennissen via via bij Márta Schneider van de Hongaarse uitgeverij Napvilág Kiadó terecht. Schneider liet daarna al snel weten het boek te willen uitgeven. Deze relatief jonge uitgeverij heeft een indrukwekkend fonds met titels van binnenlandse en buitenlandse auteurs op het terrein van onder meer geschiedenis, sociologie, filosofie, rechten en media.

Jutka is zeer tevreden over hoe de uitgeverij haar ruimte gaf bij de productie van het boek. Ze werd door eindredacteur Judit Klopfer zowel bij het redigeren, de typografie en de opmaak intensief betrokken. Het boek is tweetalig geworden, de teksten bij de foto's zijn in het Hongaars en Engels. De in het Engels vertaalde verhalen staan achterin het boek. Blij is Jutka Rona zeker, over hoe de cirkel nu weer rond is. Het eerste idee om het boek in Hongarije te maken is met een omweg via Nederland toch gelukt. Bij boekhandel Bas Lubberhuizen in Amsterdam liggen de twee versies ook gebroederlijk naast elkaar. In drie Europese talen kunnen de verhalen van deze overlevers nu weer verder worden verteld.

Magyar cigányok, Túlélők vallanak
Napvilág Kiadó Budapest
Prijs: HUF 4500
ISBN: 978-963-338-068-8

Hongaarse zigeuners, verhalen van overlevers
Uitgeverij Bas Lubberhuizen
Prijs: € 29,50
ISBN 9789059372412