Ata Kandó tentoonstelling, Nederlands fotomuseum tot 1 januari

Dinsdag 6 september 2016 - Met de tentoonstelling Ata Kandó `I Shall Use My Time` brengt het Nederlands Fotomuseum een eerbetoon aan fotografe Ata Kandó. Het roerige leven van deze in 1913 geboren Hongaarse fotografe omspant twee wereldoorlogen en werd getekend door de gevolgen van het nationaal-socialisme en de Russische bezetting van Hongarije. Op drift geraakt van Hongarije naar Frankrijk, waar zij enige jaren in Parijs leefde, en vervolgens Nederland, voedde zij al werkende drie kinderen op, een groot deel van haar leven zonder partner. Desondanks bleef zij fotograferen en laveerde daarbij tussen het verdienen van de kost, het onderhouden van haar gezinsleven en het ondersteunen van kwetsbare bevolkingsgroepen. De Hongaarse opstand is een van de thema’s die in de tentoonstelling wordt uitgelicht, dit jaar is het zestig jaar geleden dat de opstand van 1956 plaatsvond.

Ata Kandó is een van de topfotografen uit de collectie van het Nederlands Fotomuseum. Op uitnodiging van het museum hebben fotografen Koos Breukel en Rose Ieneke van Kalsbeek deze tentoonstelling samengesteld. De kern van de tentoonstelling is Kandó’s leven te portretteren, van jong meisje tot hoogbejaarde vrouw. Door de thematische indeling worden verschillende facetten van haar leven belicht. Kandó’s eigen werk wordt afwisselend gepresenteerd met portretten van haar, gemaakt door fotografen voor wie zij een bron van inspiratie vormt. Onder deze fotografen bevinden zich grote namen als Koos Breukel, Sacha de Boer, Hans Bol, Kadir van Lohuizen en Stephan Vanfleteren.

Haar carrière valt globaal uiteen in haar Parijse periode, de periode waarin zij in Nederland woonde en werkte en haar foto's van Latijns-Amerika. In Nederland speelde zij een belangrijke rol als docente fotografie. Koen Wessing en Ad van Denderen behoren tot haar belangrijkste leerlingen. Ze verbleef vanaf de jaren zeventig geruime tijd in de Verenigde Staten en Engeland, om in 2001 terug naar Nederland te keren.

Hongaarse vluchtelingen
De Hongaarse opstand is een van de thema’s die in de tentoonstelling wordt uitgelicht. In 1956 valt Rusland Hongarije binnen en volgt de Hongaarse opstand. Vele Hongaren ontvluchten hun geboorteland en komen onder meer naar Nederland. Kandó zocht naar mogelijkheden om haar landgenoten te helpen en maakte samen met collega-fotografe Violette Cornelius (1918-1997) een indringende reportage over het leven van de vluchtelingen die als boek verscheen. Het bevatte een bijzondere serie kinderportretten; ontroerend, dicht op de huid, maar niet geromantiseerd. De opbrengsten van het project werden gebruikt om hulp te bieden aan de ontheemde Hongaren in Nederland.

Gezinsleven
Een ander belangrijk thema dat in de tentoonstelling uitgebreid aan bod komt is het gezinsleven. Samen met Gyula Kandó krijgt Kandó drie kinderen: zoon Thomas (1941) en de tweelingdochters Juliette en Madeleine (1943). Net als enkele andere fotografes van haar generatie bleek Kandó in staat haar vak te combineren met het moederschap. Dat was zeker in de jaren vijftig niet makkelijk. In 1949 keerde haar man alleen terug naar Hongarije en moest zij voortaan zelf drie kinderen onderhouden. Ze vond werk in de donkere kamer van het pas opgerichte fotoagentschap Magnum. Daar leerde ze in 1950 de 25-jarige Ed van der Elsken kennen. Zij trouwden in 1954 en vertrokken kort daarna naar Amsterdam. Het geluk van dit nieuwe gezinsleven duurde slechts tot 1955, het jaar waarin Kandó en Van der Elsken scheidden.

Kandó bleef haar kinderen levenslang volgen met haar camera; gezinsleven en fotoprojecten lopen als vanzelfsprekend door elkaar heen. Zo maakte Kandó de foto’s voor het fotokinderboek Droom in het woud geïnspireerd door een zelfverzonnen verhaal van haar zoon Thomas. Met haar kinderen lifte ze in 1955 naar Oostenrijk en Zwitserland, waar zij in het bos het sprookje van Thomas ensceneerden. De serie verscheen in boekvorm en was voor die tijd revolutionair, omdat de meeste kinderboeken zich in die tijd op opvoedkundige thema’s richten. Nog niet eerder in Nederland was een fictief kinderverhaal met foto’s geïllustreerd. In de zomermaanden van 1956 reisden Kandó en haar kinderen af naar Zuid-Italië om te werken aan een tweede fotoserie: Kalypso en Nausikaä. Deze serie is een fotografische vertaling van de Odyssee van Homerus, waarin haar kinderen wederom figureerden. Pas in 2004 werd de serie in boekvorm uitgegeven.

Indianen
In 1961 maakte Kandó samen met fotomodel en fotografe Barbara Brändli een reis door het Amazonegebied. Kandó raakte gefascineerd door de Indianen en verbleef in 1965 opnieuw voor langere tijd in de Amazone. Haar reizen resulteerden in de tentoonstelling Slaaf of dood, die met een internationale tournee wereldwijd bijdroeg aan de kennis over de vernietiging van de Indianen en hun cultuur. In de tentoonstelling zijn vele foto’s uit deze periode te zien.

Inspiratiebron
Kandó heeft altijd een groot netwerk gehad onder fotografen. In Parijs maakte zij kennis met beroemde fotografen als Robert Capa (1913-1954) en Ernst Haas (1921-1986). Het werk van deze geëngageerde fotografen stimuleerde haar om de wereld in te trekken en misstanden aan de kaak te stellen. In Nederland bouwde zij eveneens een groot netwerk op en raakte onder meer goed bevriend met fotografe Eva Besnyö (1910-1922), die ook van Hongaarse komaf was.

Kandó’s werk en persoonlijkheid is voor veel fotografen een inspiratiebron. Hedendaagse fotografen als Koos Breukel, Sacha de Boer, Hans Bol, Kadir van Lohuizen en Stephan Vanfleteren zoeken haar geregeld op. Iedere ontmoeting heeft geleid tot prachtige beelden van een sterke vrouw, die – thans 102 jaar oud – nog steeds tot de verbeelding spreekt. Een bijzondere selectie van deze portretten is te zien in de tentoonstelling.

>>>> Nederlands Fotomuseum, Wilhelminakade 332 , 3072 AR Rotterdam 

>>>> Openingstijden: Dinsdag t/m vrijdag 10 tot 17 uur, zaterdag en zondag 11 tot 17 uur

Bijzondere dank aan: Familie Kandó, Bert van der Elsken, Anneke Hilhorst, Thomas Swinkel, Kahmann Gallery Amsterdam en bruikleengevers. En met dank aan: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap | Gemeente Rotterdam | BankGiro Loterij | Prins Bernhard Cultuurfonds | Wertheimer Fonds | Ambassade van Hongarije.

Foto`s: Zelfportret, Parijs, ca. 1936 © Ata Kandó / collectie Nederlands Fotomuseum & Ata Kandó, Bergen, 2012 © Koos Breukel