Tentoonstelling Béla Tarr in EYE Amsterdam

Woensdag 11 januari 2017 - In Amsterdam presenteert EYE van 21 januari t/m 7 mei de tentoonstelling Béla Tarr – Till the End of the World. De Hongaar Béla Tarr wordt wereldwijd beschouwd als een van de de meest invloedrijke filmauteurs van de afgelopen dertig jaar. Hij is de meester van het betoverende lange shot, de meester van de prachtig in beeld gebrachte, zwaarmoedige films over de condition humaine. Voor de tentoonstelling in EYE neemt Tarr, die na zijn film The Turin Horse uit 2011 besloot geen films meer te maken, nog eenmaal de camera ter hand om zijn allerlaatste scène te filmen. Het is zijn boosheid over de houding binnen Europa, en met name in Hongarije, tegenover vluchtelingen, die hem ertoe aanzet om een statement te maken.

Speciaal voor EYE heeft Tarr een tentoonstelling ontwikkeld die het midden houdt tussen een film, een theaterdecor en een installatie. Hij wil een stem geven aan het grote aantal migranten dat de afgelopen twee jaar in Europa is gestrand. Tarr heeft in zijn films altijd de keerzijde van de vooruitgang, de andere kant van de medaille laten zien en het is daarom niet verwonderlijk dat hij zich geroepen voelt om een statement te maken dat gericht is tegen de onmenselijke behandeling van de duizenden migranten die proberen hun leven een waarde te geven die hen – in Europa – niet gegund wordt.

Bij de tentoonstelling in EYE is een flankerend filmprogramma in de filmzalen te zien, en verschijnt er een publicatie over zijn oeuvre, met een essay van Dana Linssen (NRC Handelsblad, de Filmkrant), dat als gids te gebruiken is bij de tentoonstelling.

Béla Tarr (Pécs, Hongarije, 1955) brak internationaal door met Damnation (1988) en breidde zijn roem en aanzien uit met zijn ruim zeven uur durende magnum opus Sátántangó (1994) en Werckmeister harmóniák (2000). Alle drie de films zijn op te vatten als commentaar op de kwetsbaarheid van de menselijke beschaving; onverwachte, bedreigende ontwikkelingen blijken het dierlijke in de mens naar boven te brengen en doen de onderlinge solidariteit in een besloten gemeenschap snel teniet. Het zijn grootse, aardse films, waarin de mens in de uitzichtloosheid van zijn bestaan wordt geportretteerd. Toch is er soms een glimp van verlossing, als de drank vloeit, een orkestje speelt en de barbezoekers zich verliezen in een dronken dans.

Tarr beschouwt The Turin Horse als een film over het einde van de wereld en daarmee tegelijkertijd als het einde van zijn eigen filmografie. Hij kon zich niet voorstellen ooit nog een film te kunnen maken die nog uitgebeender, nog zwaarder, nog meer tot de essentie teruggebracht zou zijn dan The Turin Horse. Sindsdien bestiert Tarr een filmschool in Sarajevo. Voor de tentoonstelling in EYE neemt hij echter voor het eerst weer de camera ter hand om een nieuwe scène te filmen. Het is zijn boosheid over de houding binnen Europa, en met name in Hongarije, tegenover de migranten, die hem dwingt zich uit te spreken.

Béla Tarr
Op zestienjarige leeftijd begon Béla Tarr al met het maken van films, veelal naturalistische en geëngageerde sociale drama's en documentaires. Na zijn opleiding aan de filmacademie in Boedapest ontwikkelde hij een eigenzinnige en invloedrijke stijl. Sinds Damnation (1988) kenmerken Tarrs films zich door lange takes en weinig montage, doorgaans opgenomen in adembenemend zwart-wit. Zijn personages leven armoedige levens in doffe uitzichtloosheid op het desolate Hongaarse platteland. Tarr toont ons het bestaan ontdaan van alle franje en nodigt zijn kijkers uit tot mededogen. Zijn werkwijze, en in het bijzonder de uitzonderlijk lange takes dwingen het narratief als het ware naar de achtergrond. Zijn latere films hebben een sterk contemplatief karakter.

Bij het werk van Béla Tarr zijn stijl en inhoud onlosmakelijk met elkaar verbonden. Zijn films getuigen van een somber wereldbeeld waarin de mens geen enkele grip heeft op zijn eigen bestaan en gedwongen is het leven passief te ondergaan. Een leven dat in Tarrs films een extreme uitzichtloosheid heeft en zich afspeelt in de marge van de maatschappij. De personen in zijn films zijn in de steek gelaten door het leven, hebben geen of nauwelijks hoop. De films spelen zich veelal af in een troosteloze omgeving waar verval, afbraak en desinteresse heersen. Maar uit deze situatie maakt Tarr als een van de grootmeesters van de hedendaagse cinema een oeuvre dat hypnotiserend is in zijn beeldende kracht. Tarr durft als geen ander te vertrouwen op het beeld. Hij filmt sinds Damnation louter in zwart-wit, of eigenlijk zou je beter kunnen zeggen in grijs, en gebruikt extreem lange shots waarin de camera heel langzaam een ruimte of een landschap ‘verkent’. In combinatie met het nagenoeg ontbreken van een klassieke verhaallijn versterkt deze manier van filmen de gemoedstoestand van zijn personages en de uitzichtloosheid van het bestaan. Tarr heeft onmiskenbaar een sombere visie op de maatschappij, maar toont een groot mededogen voor zijn personages door in de regen, de modder, de afbraak en de uitzichtloosheid een poëzie te brengen die van dat mededogen getuigt.

Speciaal voor EYE heeft Tarr een tentoonstelling ontwikkeld die het midden houdt tussen een film, een theaterdecor en een installatie. Hij wil een stem geven aan het grote aantal migranten dat de afgelopen twee jaar in Europa is gestrand. Tarr heeft in zijn films altijd de keerzijde van de vooruitgang, de andere kant van de medaille laten zien en het is daarom niet verwonderlijk dat hij zich geroepen voelt om een statement te maken dat gericht is tegen de onmenselijke behandeling van de duizenden migranten die proberen hun leven een waarde te geven die hen – in Europa – niet gegund wordt. In EYE toont Tarr middels ‘gevonden beelden’, oorlogsbeelden, fragmenten uit zijn eigen films, rekwisieten en een tweetal speciaal voor de tentoonstelling opgenomen nieuwe scènes niet alleen zijn sombere wereldbeeld, maar tegelijkertijd zijn mededogen voor de buitengeslotenen van onze samenleving.

De regisseur staat bekend om zijn liefde voor de lange vertelling, waarin de uiterste mogelijkheden van de filmtaal worden verkend. Tarr: 'Ik beschouw film nog steeds niet als showbusiness, maar als de zevende kunst. Ik ben nooit geïnteresseerd geweest in verhalen, omdat het verhaal altijd hetzelfde is. Lees het Oude Testament maar, het staat er allemaal al in, we hebben geen nieuwe verhalen te vertellen, we belanden altijd in hetzelfde oude verhaal.'

EYE volgt al langer het werk van de internationaal gelauwerde regisseur, wiens werk met regelmaat te zien is geweest in Nederland. Het filmmuseum bracht twee films van Béla Tarr uit – Werckmeister harmóniák en The Turin Horse – en heeft een twintigtal titels van de regisseur in de collectie, waaronder vroege korte films en coproducties met de Hongaarse televisie.

>>>> Bron tekst: EYE - Béla Tarr - Till the end of the world

>>>> Toegangsprijzen voor deze tentoonstelling